Amon
Amon
was al een belangrijke god in de oudheid. Hij werd toen
voornamelijk aanbeden door de oud-Egyptenaren. Amon speelde aanvankelijk
een beperkte rol als oergod samen met zijn tegenhangster, zijn
echtgenote Amaoenet. Als
zodanig moet zijn heiligdom vanouds hebben gestaan in Heliopolis,
misschien eerder in Dasjoer of in Saqqara bij Memphis. Die noordelijke
binding komt waarschijnlijk ook terug in de Rode kroon die Amaoenet altijd draagt.
Zeker vanaf de 10e dynastie stond zijn voornaamste heiligdom echter in
Thebe. De exacte betekenis van zijn naam I-m-n (Aman(oe), Amoen, Amon,
Ammon) is niet bekend. Er bestaat zowel een archaïsch werkwoord imn
(= scheppen, doen ontstaan) als een veelvoorkomend werkwoord imn
(= verbergen, verborgen zijn). Daarom lijkt een grondbetekenis
'Schepper(-god)’ goed te passen bij deze oergod.
Zijn echtgenote in Thebe was de godin Moet en hun zoon was Chonsoe.
Samen vormden ze een Triade. Die werd ook in het noorden vereerd. Amon
wordt in tempelreliëfs meestal als mens en als heerser afgebeeld met een
dubbele kroon met hoge veren.
Na de Eerste tussenperiode veranderde er veel voor de Amon-cultus. De
11e en 12e dynastie -de grondleggers van het Middenrijk- stamden uit
Thebe en steunden de Amon-priesters. Zo werd Amon een belangrijke
godheid en verschoof het geestelijk middelpunt van het land van
Heliopolis naar het zuidelijke Thebe. Toch leidde dit niet tot een
religieuze breuk tussen noord en zuid, omdat Ra -of Re-, de zonnegod
die in het Oude Rijk de nationale godheid was geworden, eenvoudig aan
Amon werd gelijkgesteld.
Amon in de vorm van een mens werd altijd afgebeeld met een hoge
Verenkroon, maar was daarvóór een abstracte god. Hij werd toen met de
wind geassocieerd en zijn naam werd vaak uitgelegd als 'de Verborgene'.
In de menselijke vorm was Amon-Re verantwoordelijke voor de
voortdurende vernieuwing van de wereld. Ook werd hij gezien als koning
der goden en was hij heerser over hemel en aarde.
Aan de Amon-cultus
kwam een einde toen onder keizer Theodosius I het christendom tot
staatsgodsdienst werd verheven.
De
godin Moet verpersoonlijkte de grote moeder en koningin van de goden
(Amon was koning der goden). Haar ontstaan is nog erg
duister omdat er geen teksten over haar bekend zijn vóór het Middenrijk. Ze
heeft waarschijnlijk de rol van Amaoenet overgenomen. Amaoenet was de
oorspronkelijke godin die naast Amon stond. Er zijn 2 theorieën die de
ontstaansgeschiedenis van Moet willen verklaren. Òf de godin werd
bedacht als een vrouw voor Amon òf ze was een onbelangrijke lokale god
waarvoor de verering steeds groter werd. Ze werd geïdentificeerd met de
koningin van de goden en in het Nieuwe Rijk droegen koninginnen een
gierenkap. Ook werd ze geassocieerd met Bastet en met Ra waarmee ze een
heilige boom deelde. De godin speelde nauwelijks een rol in religieuze
mythen en van haar invloed was alleen sprake in de mensenwereld. Samen
met Chonsoe en Amon vormde ze de Triade van Thebe.
De godin werd in het begin als een leeuwinnengodin afgebeeld, maar haar
echte verschijning was een volledig menselijke gedaante. In die
verschijningsvorm werd ze het meest aanbeden. Ze droeg een gierenkap met
een dubbele kroon met een uraeuscobra en een papyrusstaf. Haar kleding
was meestal licht gekleurd in blauw en rood en gedecoreerd met veren.
Als leeuwinnengodin droeg ze een zonneschijf op haar hoofd met een
uraeus en een papyrus staf en was zo de zuidelijke tegenhangster van
Sechmet. Daardoor was het land in evenwicht.
In latere tijden werd Moet afgebeeld als een vrouw met uitstaande
vleugels -als van een insect-, met 3 hoofden en een fallus. Deze vorm
moest overkomen als haar agressieve natuur waarin ze ‘machtiger dan de
goden’ was. Afbeeldingen van de godin met een kattenkop waren gewoon.
De uraeuscobra, het uraeussymbool of afgekort uraeus, is de symbolische
cobraslang die op het voorhoofd van Egyptische godheden en farao's
prijkt. Het symbool betekent macht en heerschappij over vruchtbaarheid
en welvaart van het land.
Moet
Chonsoe
Chonsoe, het maankind, was in de Egyptische mythologie het kind van Amon
en Moet en werd 'de Wandelaar' genoemd omdat hij 's nachts -net als de
maan- de hemel doorliep. Zijn naam betekende immers 'zwervende' of
'reiziger'.
Chonsoe werd door het volk vereerd als orakelgod en als beschermer tegen
ziekten. Hij gold als aspect -leeftijdsfase- van Horus. Zijn
belangrijkste cultusplaats was Karnak. In Thebe werd hij al vanaf het
Oude Rijk aanbeden, maar het is pas vanaf het Middenrijk dat zijn cultus
over het hele land belangrijk werd.
Muurschilderingen tonen Chonsoe met gesloten benen en zijlok -hét kenmerk
van de jeugdigen-, begeleid door Horus, staande op krokodillen. Hij kon
ook afgebeeld zijn als een gemummificeerde man met een maansikkel op
zijn hoofd. Meestal werd hij echter afgebeeld als een jongen met een
haarlok, iets wat door ieder kind werd gedragen.
Horachte was de god van de ochtendzon. Zijn naam betekent ‘Horus van de
Horizon’. De als valk voorgestelde god, die als 'machtige god, heer van
de hemel' werd aangeroepen, werd in Heliopolis versmolten met Re en werd
als Re-Horachte vereerd. Re-Horachte draagt een rode zonneschijf met een
cobra op zijn hoofd. Hij en de god van het dodenrijk Osiris zijn
tegenpolen. Samen staan ze voor de zonnecyclus, voor de afwisseling van
dag en nacht, oost en west, leven en dood.
Het waarschijnlijk beroemdste heiligdom voor Re-Horachte werd gebouwd
onder Ramses II -19e dynastie- in Abu Simbel (de Grote Tempel).
Re -of Ra- was de zonnegod en één van de meest vereerde en belangrijkste
goden van de Egyptische mythologie. Ondanks zijn vele samensmeltingen,
onder meer met Horus en Amon, bleef Re belangrijk gedurende de hele
geschiedenis van het faraonisch Egypte. Hij was meestal het middelpunt
in religieuze teksten en in scheppingsmythen.
Re had een aantal rollen, die hem waren aangemeten. Deze rollen
ontstonden in de loop van de geschiedenis:
 |
Re als Heerser van de hemel |
|
|
Re als Heerser van de aarde |
|
|
Ra in de
onderwereld. |
|
|
Ra als scheppergod. |
Re-Horachte
Osiris
Osiris
-oorspronkelijk de beschermer van de vruchtbaarheid van Egypte (en dan
vooral van het Nijldal); later god van de onderwereld- was de zoon van Geb,
de god van de aarde, en diens zuster Noet, godin van de hemel. Zijn vrouw, tevens zijn zuster, was
Isis. Hij trouwde daarmee. Dergelijke huwelijken tussen broers en zussen
waren eveneens gangbaar bij de Egyptische farao's.
Met Isis behoort Osiris tot de Enneade van Heliopolis. Zijn 'zoon' is
Horus en zijn dochter Bastet. Volgens oude verhalen was Osiris uit de
hemel gekomen en werd hij de eerste koning -farao- van Egypte.
In oud-Egypte was Osiris een zeer populaire god, die trekken van
allerlei goden in zich verenigde. Hij werd steeds belangrijker en
groeide uit tot één van de grootste en belangrijkste goden. In alle
grafkamers van farao's zijn voorstellingen te zien van de farao die zich
aan de Lotsbepaling door Osiris -de weging van het hart- onderwerpen.
Velen richtten in Abydos bij het graf van Osiris een stele op of lieten
hun mummie erheen transporteren om aldus in het lot van Osiris te kunnen
delen. Iedere dode werd een Osiris, dat wil zeggen een uit de dood
herrijzende.
Op afbeeldingen wordt Osiris -heer van het leven na de dood- vaak
voorgesteld als mummie met een zweep en een zogeheten kromstaf.
Isis
was de dochter van Geb en Nut, de god van de aarde en de godin van de
hemel. Isis was de zuster van haar echtgenoot Osiris en van Nephthys en
Seth. Horus is haar zoon.
Het kan zijn dat Isis oorspronkelijk de personificatie van de troon is
geweest, omdat haar hiëroglief 'troon' betekent. Op die manier was ze
een belangrijke bron achter de kracht van de farao. Isis was ook de
beschermster van de schippers.
Als symbool van vruchtbaarheid werd ze eerst vereerd in de Nijldelta,
later kreeg ze onder andere een tempel op het eiland Philae.
Isis
Horus
Naast zijn verschijning als valk werd Horus ook vaak als een gevleugelde zonneschijf afgebeeld.
Horus werd geboren na zelfbevruchting door zijn moeder Isis. Isis kon de penis van Osiris niet terugvinden toen zijn lichaam in 14 stukken was gesneden en in de Nijl was geworpen door hun broer Seth. Maar door magie kon ze zichzelf bevruchten.
Uit vrees dat Seth haar zoon om het leven zou brengen, liet Isis het kind in een papyrusmandje in het noorden van de Nijldelta te water in de hoop dat het kind door iemand zou worden gevonden en grootgebracht. Zo gebeurde ook. Uiteindelijk is het Horus die Seth vermoordt. Horus heeft 4 zonen.
In het Oude Rijk werd de farao gelijkgesteld met de god Horus. Na zijn dood werd de overleden farao dan een verpersoonlijking van Osiris en ging Horus over op de levende persoon van de nieuwe farao. Het gevolg daarvan is te zien in de namen die de farao kreeg na zijn kroning: Horus werd als onderdeel in de koninklijke titel opgenomen. Later zouden farao’s worden gezien als zonen van Ra, wat hen minder macht gaf. Ze moesten nu immers verantwoording afleggen.
Seth hielp -in de onderwereld- de Zonnegod te beschermen tegen de aanvallen van de gevaarlijke Apophisslang.
Seth
Hathor
Hathor werd in haar oudste vorm afgebeeld als een koe, later soms ook met een leeuwenkop als gevolg van haar verbinding Sechmet. Soms had ze 2 gezichten, één dat vooruit keek en het andere dat terugkeek. In later tijd kreeg Hathor hoe langer hoe meer attributen van de troongodin Isis en werd met haar vereenzelvigd. Isis-Hathor -de vereniging van Hathor en Isis- was de meest populaire godin van heel Egypte. Deze godin was het toonbeeld van schoonheid, vreugde, macht en moederschap. Ze was een godin die vele associaties had en dus veel invloed, zij was de ultieme godenkoningin.
Sechmet is de destructieve vorm van de godin Hathor en de dochter van Ra. In de Egyptische mythologie was de zonnegod Ra -of Re- de eerste farao, maar op den duur werd zijn menselijk lichaam oud en de mensen hoonden hem weg. Hierop zond hij Hathor in de vorm van Sechmet naar de aarde, waar de godin haar bloeddorst op de mensen botvierde. Uiteindelijk lieten de goden haar een meer van bier drinken, waarvan Sechmet dacht dat het bloed was, om zo de slachtingen een halt toe te roepen.
In de loop der tijd vereerden de Egyptenaren Hathor en Sechmet als 2 verschillende godheden, hoewel zij oorspronkelijk aspecten van dezelfde godheid waren. Sechmet kon ziekten veroorzaken, maar werd ook vaak aangeroepen om een ziekte te genezen.
Sechmet
Ptah
Ptah wordt voorgesteld als een rijzige man met sluitende kleding en een nauwe hoofdkap. Hij draagt een maät met een ankh gecombineerd. Vanaf het Middenrijk werd hem ook een rechte baard gegeven.
Ptah was de lokale godheid van de stad Memphis, lange tijd de hoofdstad van het Oude Rijk. Er is een versie van het Egyptisch scheppingsverhaal waarin niet de zonnegod Re de god van de schepping is, maar Ptah. Deze versie staat vereeuwigd op de Steen van Palermo die ooit de tempel van Ptah in Memphis sierde. Dit heiligdom noemde men Hwt-ka-Ptah oftewel 'Huis van de Geest van Ptah'.
Min is gemakkelijk te herkennen door zijn stijve fallus die hij soms in de linkerhand houdt. Dit houdt verband met zijn vruchtbaarheidsstatus. In de opgeheven rechterhand houdt hij een vlegel, als koninklijk symbool van macht. Hij wordt weergegeven als een gemummificeerde man en draagt een kroon met twee arendpluimen. De kroon is dezelfde als die van Amon en daarom ook werd hij er in latere tijden mee geïdentificeerd.
Als Kamoetef, ‘stier van zijn moeder’, was Min ook een scheppende god (van de plantengroei).
Min
Sobek
In het Egyptisch dodenboek wordt Sobek genoemd als de god die Isis bijstond bij de geboorte van haar zoon Horus. Ook werd hij verantwoordelijk geacht voor de bescherming die Isis en haar zus Nephthys verleenden aan de doden.
Tijdens het Oude Rijk werd Thot uitsluitend uitgebeeld als een baviaan. Apen hebben mensen altijd geboeid door hun mensachtige uiterlijk en gedrag. Het is niet zo gek om te denken dat apen diepere gedachten hebben en dat ze heel wijs zijn. Thot was de god van de wijsheid en zo werd de aap -in dit geval de mantelbaviaan- zijn heilige dier. Daarnaast zal hebben meegespeeld dat mantelbavianen 's ochtends de zon begroeten: ze maken een hoop kabaal als de zon opkomt. Thot gold als de secretaris en de plaatsvervanger van de zonnegod Re en zo lag het alweer voor de hand te denken dat de baviaan iets met Thot te maken had.
Als plaatsvervanger van Re gold Horus ook als de god van de maan. Hij hielp Osiris bij het registreren van de uitslag van het wegen van de harten van de overledenen (het dodengericht). Thot was zo de bewaker van de kosmische orde (maät) en ook de god van de schrijfkunst. Als man met ibiskop draagt hij in zijn handen daarom vaak een schrijfpalet en pen.
Zijn Egyptische naam Djehoety of Tehuti is afgeleid van de oudste naam voor 'ibis', namelijk djehoe of tehu.
Een tweetal bijzonderheden: de snavel van een ibis lijkt op een schrijfriet (god van de schrijfkunst) en de curve van de snavel op de wassende maan (god van de maan)!
Thot
Maät
In sommige religieuze visies is Maät de dochter van Re en de echtgenote van Thot, maar ze maakt geen echt deel uit van het godengezelschap. Ze is meer een symbolische kracht. Dat is ook de reden dat er ook zo goed als geen mythen over haar bestaan.
Symbool en voornaamste attribuut van Maät is de struisvogelveer, die zij meestal in een haarband op het hoofd draagt. Zij wordt bijna steeds zittend afgebeeld. Zitten betekent immers macht hebben in het oude-Egypte en zelfs nog vandaag de dag. In de ene hand houdt zij de scepter en in de andere de ‘ankh’, teken van leven.
Het hart van een dode werd volgens het dodenboek tijdens het dodengericht gewogen op een weegschaal, met aan de ene kant het hart van de overledene en aan de andere kant de maät ,afgebeeld als veer. Er stond niet bij of het hart zwaarder, lichter of, gelijk moest zijn aan het gewicht van de maät.
De hiërogliefweergave van de naam maät bestaat uit de struisvogelveer.
Taweret
was een huisgodin en kende geen eigen cultustempels. Ze was in
predynastieke tijden een moedergodin. Samen met de archaïsche god Bes
was Taweret ook beschermgodin bij geboorte en eerste zoogtijd. Taweret
werd dan ook afgebeeld als een drachtig vrouwelijk nijlpaard, een dier
dat bekendstond om de bescherming van haar jongen. Ze werd ook wel
afgebeeld rechtopstaand met de kop van een nijlpaard, de poten van een
leeuw, de staart van een krokodil en de afhangende borsten van een
oudere vrouw. Die gedaante moest kwaadaardige krachten bij de vrouwen
uit de buurt houden. Ondanks haar uiterlijk was ze enorm populair bij de
gewone Egyptenaren.
Al in het Oude Rijk had ze 3 verschillende verschijningsvormen: Opet,
Reret en uiteindelijk Taweret. Tijdens het Nieuwe Rijk werd er jaarlijks
in Karnak een Opet-feest gehouden. Dat was het oud-Egyptisch
Nieuwjaarsfestival. Daarvoor werd er zelfs een Opet tempel te harer ere
opgericht.
Door haar nijlpaardvorm werd Taweret ook wel beschouwd als de eega van
Seth.
Taweret/Opet
Mentoe/Monthoe
Mentoe is in de historie verschillend afgebeeld, origineel was het een Valkengod, andere vormen kwamen met de tijd. Zijn wapen was een ceremoniële bijl. Koningin Ahhotep van de 18e dynastie beeldt Mentoe af als een griffioen, waarschijnlijk beïnvloed door Syrië. Soms draagt de god als wapen een Khepresh-zwaard als een symbool van de oorlog. Mentoe draagt een zonneschijf met een uraeus en met 2 pluimen van een struisvogel. Mentoe kon ook worden gezien in de gedaante van de heilige stier Buchis en in latere dynastieën als een man met een stierenkop.
